Ngày 12/5/2017, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn ký ban hành Thông tư số 44/TT-BTC quy định về khung giá tính thuế tài nguyên đối với nhóm, loại tài nguyên có tính chất lý hóa giống nhau. Thông tư này có hiệu lực từ 1/7/2017. Tuy nhiên, ngay sau khi được ban hành, Thông tư này đã vấp phải sự phản ứng, than trời của các doanh nghiệp (DN) đá trắng. Vì sao có câu chuyện kỳ lạ nói trên?
Đối mặt với nguy cơ phá sản
Theo tìm hiểu của chúng tôi, đến nay, toàn quốc đã cấp phép 70 mỏ đá hoa trắng. Trong số này, khoảng 40% đã đang vào khai thác. 60% còn lại đang tạm dừng do kết quả khai thác khoáng sản kém chất lượng mà chi phí các khoản thuế cho loại sản phẩm này chiếm đến 40% giá bán.
Các DN đã đầu tư thiết bị và công nghệ dần tiệm cận đến trình độ tiên tiến của thế giới về cả ốp lát và phụ gia công nghiệp, tạo ra các sản phẩm đá ốp lát, bột siêu mịn mang thương hiệu Việt phục vụ cho nhu cầu xây dựng trong và ngoài nước. Nhiều sản phẩm đã mang tính cạnh tranh cao đối với các nước gần chúng ta có cùng sản phẩm này là Trung Quốc và Malaysia.
Theo tính toán, tổng mức đầu tư lĩnh vực đá hoa tại Nghệ An, Yên Bái và ngành công nghiệp sản xuất đá hoa toàn quốc, công nghệ phụ trợ gồm khai thác, vận tải, chế biến khoáng 10.800 tỷ đồng và giải quyết 30.500 lao động.
Tuy nhiên, khối DN đá trắng gặp rất nhiều cái khó trong hoạt động. Còn nhớ, năm 2014, nhóm phóng viên chúng tôi đã có dịp được thâm nhập vào nhiều hội thảo của khối DN này khi Tổng cục Địa chất và Khoáng sản đưa ra thông tin, ngân sách sẽ thu được khoảng 8.600 tỷ đồng tiền cấp quyền khai thác mỏ đối với đá trắng. Cũng theo tổng hợp của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, tính từ 1/1/2014, còn trên 97 triệu m3 đá trắng, 404 triệu tấn bột đá cần phải tính tiền cấp quyền. Từ 1/1/2014, số tiền cấp quyền khai thác đá trắng cần thu là trên 8.600 tỷ đồng, chia trung bình là 402 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, 100% DN (DN) khối này khẳng định phép tính thử nói trên sẽ đẩy DN đến chỗ phá sản và Nghị định 203/2013/NĐ-CP không thể đi vào cuộc sống…
Đại diện Hội đá trắng Yên Bái cho biết “chưa qua được cái đận tiền cấp quyền khai thác khoáng sản thì khối DN đá trắng lại bị “dúi” thêm cho một nhát nữa bằng Thông tư 44. Bởi lẽ, biên độ khung giá sàn và giá trần được xây dựng tại Thông tư 44 không phù hợp với quy định Luật Thuế Tài nguyên 2009. Thông tư 44 quy định giá tính thuế cho mã tài nguyên II401 đá hoa trắng (không phân loại màu sắc, chất lượng) kích thước ≥ 0,4m3 sau khai thác đang dự thảo giá tối thiểu 700.000đ/m3, tối đa 1.000.000đ/m3. Mức giá này cao gấp trên 2,8 lần giá đang áp dụng tại Nghệ An. Mã tài nguyên II402 đá hoa trắng dạng khối (≥ 0,4m3) để xẻ làm ốp lát được phân ra làm 3 loại, trắng đều 15-18 triệu đồng/m3, loại 2 vân vệt 15 -15,5 triệu đồng/m3 và loại 3 màu xám hoặc màu khác là 7-10 triệu đồng/m3.
Tiếp đó, mã nhóm tài nguyên II403, đá hoa trắng sản xuất bột cacbonat, Thông tư 44 áp giá là 280.000-400.000/m3. Theo tính toán, mức thu này cao gấp khoáng 3,3 lần mức thu hiện tại của Nghệ An và Yên Bái. Mức thu này đẩy DN phải đối diện với mức đóng góp quá lớn, ngoài kỳ vọng giá bán thực tế. Cộng với hàng chục khoản thuế, phí… khác, mức giá tính thuế tài nguyên tại Thông tư 44 có nguy cơ đẩy DN khối đá trắng lâm vào khó khăn, phá sản. Bởi lẽ, giá tính thuế tài nguyên là giá bán đơn vị sản phẩm, có độ lệch rất lớn so với giá trị khai thác được khoáng sản theo khối địa chất đã duyệt. Do vậy, có sự bất tương đồng về mặt logic khoa học và bất công về số tiền thu, vượt xa kỳ vọng doanh thu có thể có từ trữ lượng mỏ.
Ông Nguyễn Giang Hoài, Chủ tịch Hội DN nhỏ và vừa Quỳ Hợp, Nghệ An cho biết: Qua thực tiễn sản xuất đá hoa, đá hoa trắng tại Nghệ An, Yên Bái cho thấy 80% số điểm mỏ thông số tính trữ lượng khoáng sản đối với đá hoa làm bột sai số từ 50-60%, đá ốp lát sai số từ 60-99%. Cụ thể, mỏ Lam Hồng, Phú Thắng, Khoáng sản 4 - Quỳ Hợp sai số lên đến 99%. Mỏ Phủ Qùy, Trung Hải, Chính Nghĩa, Quang Long, Đất Việt ở Quỳ Hợp sai số 95%. Mỏ Nữ Hoàng, Granida, Việt Đức, Đông Đô, Chân Thiện Mỹ ở Yên Bái sai số đến 93%. Điều này xuất phát từ thực tiễn của một thời “sốt” làm mỏ và “làm đẹp” hồ sơ để được cấp phép còn thực tiễn giá trị khoáng sản được khai thác trong khối trữ lượng là rất thấp. Do vậy, mức giá tính thuế tài nguyên của Thông tư 44 vô hình chung tạo thêm một áp lực rất lớn về số tiền phải nộp đối với khối DN đá trắng.
Hội DN nhỏ và vừa Quỳ Hợp - Nghệ An và Hội Đá trắng Lục Yên - Yên Bái đã có văn bản gửi đến Thủ tướng Chính phủ, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài Chính, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục Thuế, Tổng cục Địa chất khoáng sản và VCCI Việt Nam, Nghệ An, Yên Bái đề nghị xem xét giải quyết khó khăn, vướng mắc khi thực hiện Thông tư này.
“Nói thì ít người tin nhưng nếu buộc khối DN đá hoa trắng thực hiện tất cả các khoản thuế, phí (trong đó nặng nhất là tiền cấp cấp quyền khai thác khoáng sản) như thế này thì có đến 95% DN phá sản. Khi đó, gần 30.000 lao động trực tiếp mất việc làm, ảnh hưởng gián tiếp đến 86.925 nhân khấu tương ứng với 7.243 hộ gia đình. Đặc biệt, những vùng mỏ khai thác dở dang để lại nguy vơ về môi trường, mất an toàn lao động và có nguy cơ thất thoát tài nguyên do hoạt động trái phép gây ra”, ông Giang nói.
Địa phương xin giảm
Cũng theo tìm hiểu của chúng tôi, các mã tài nguyên này đã được đề nghị mức thuế tài nguyên thấp hơn nhiều trong quá trình xây dựng Thông tư 44.
Theo Phó Cục trưởng Cục thuế Yên Bái Đoàn Quốc Trường, tại Văn bản số 1048 ngày 20/4/2017 đề nghị “điều chỉnh giảm mã tài nguyên II401 đá hoa trắng (không phân loại màu sắc, chất lượng) kích thước ≥ 0,4m3 xuống còn giá tối thiểu 490.000 đồng/m3, tối đa 700.000 đồng/m3. Lý do, theo tài liệu khảo sát thực tế tại các mỏ đá hoa trắng của liên ngành tỉnh Yên Bái tháng 3/2017 thì tỷ lệ thu hồi đá khối sau khai thác chỉ đạt 5,18% trên tổng khối lượng khai thác. Nghĩa là, cứ khai thác 100m3 đá trữ lượng nguyên khai chỉ thu được 5,18m3 đá khối để xẻ tấm hoặc xuất khẩu, tiêu thụ trong nước. Với giá tính thuế tối đa của sản phẩm đá khối là loại 1 trắng đều 18 triệu đồng, loại 2 vân vệt 15 triệu đồng, loại 3 màu xám hoặc màu khác 10 triệu đồng thì mức giá trung bình của 3 sản phẩm thu được là 14,33 triệu đồng, làm tròn là 14 triệu đồng. Với tỷ lệ thu hồi 5,18% thì giá đá khối sau khai thác tối đa là 725 ngàn đồng, làm tròn là 700 ngàn và tối thiểu là 490 ngàn đồng.
Đá hoa trắng hiện nay chỉ có 2 tỉnh là Nghệ An và Yên Bái có mỏ khai thác với trữ lượng lớn, Bắc Kạn chỉ có 1-2 điểm mỏ lẻ. Tỉnh Nghệ An đang áp dụng giá 250.000 đồng/m3. Tỉnh Yên Bái đang trình UBND tỉnh ban hành với với mức giá 440.000 đồng/m3. Khung giá từ 490.000-700.000 đồng/m3 theo đề xuất nói trên đã là tăng rất cao so với thực tế của 2 tỉnh đang áp dụng.
Tiếp đó, liên quan đến mã, nhóm tài nguyên II403, đá hoa trắng sản xuất bột cacbonat là 280.000/m3-400.000/m3. Ông Đoàn Quốc Trường đề nghị giảm xuống còn 210.000-300.000 đồng/m3. Lý do, loại đá này tại 2 tỉnh đang áp dụng Nghệ An là 90.000 đồng/tấn, tương ứng 137.000 đồng/m3, Yên Bái là 261.400 đồng/tấn tại huyện Yên Bình, tương đương 400.000 đồng/m3 và các huyện khác là 104.600 đồng/m3. Để không gấy xáo trộn lớn cho các DN, khuyến khích tận thu hết sản phẩm sau khai thác, Cục thuế Yên Bái đề nghị chỉ nên qui định trong khung từ 210.000-300.000 đồng/m3.
Theo ông Trường, mức giá mà đơn vị này đề nghị còn có lý do không tăng đột biến cho các DN đang phải nộp 160.000 đồng/m3 và giảm cho các DN đang phải nộp 400.000 đồng/m3 trong khi tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh từ thuế tài nguyên đối với loại đá này không giảm nhiều và không phát sinh khiếu kiện.
Đại diện Bộ Tài chính nói gì về câu chuyện này? Còn ý kiến nào khác xung quanh mức thuế, phí đối với tài nguyên khoáng sản? Chúng tôi sẽ tiếp tục trở lại vấn đề để bạn đọc theo dõi.
Đối mặt với nguy cơ phá sản
Theo tìm hiểu của chúng tôi, đến nay, toàn quốc đã cấp phép 70 mỏ đá hoa trắng. Trong số này, khoảng 40% đã đang vào khai thác. 60% còn lại đang tạm dừng do kết quả khai thác khoáng sản kém chất lượng mà chi phí các khoản thuế cho loại sản phẩm này chiếm đến 40% giá bán.
Các DN đã đầu tư thiết bị và công nghệ dần tiệm cận đến trình độ tiên tiến của thế giới về cả ốp lát và phụ gia công nghiệp, tạo ra các sản phẩm đá ốp lát, bột siêu mịn mang thương hiệu Việt phục vụ cho nhu cầu xây dựng trong và ngoài nước. Nhiều sản phẩm đã mang tính cạnh tranh cao đối với các nước gần chúng ta có cùng sản phẩm này là Trung Quốc và Malaysia.
Theo tính toán, tổng mức đầu tư lĩnh vực đá hoa tại Nghệ An, Yên Bái và ngành công nghiệp sản xuất đá hoa toàn quốc, công nghệ phụ trợ gồm khai thác, vận tải, chế biến khoáng 10.800 tỷ đồng và giải quyết 30.500 lao động.
Tuy nhiên, khối DN đá trắng gặp rất nhiều cái khó trong hoạt động. Còn nhớ, năm 2014, nhóm phóng viên chúng tôi đã có dịp được thâm nhập vào nhiều hội thảo của khối DN này khi Tổng cục Địa chất và Khoáng sản đưa ra thông tin, ngân sách sẽ thu được khoảng 8.600 tỷ đồng tiền cấp quyền khai thác mỏ đối với đá trắng. Cũng theo tổng hợp của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, tính từ 1/1/2014, còn trên 97 triệu m3 đá trắng, 404 triệu tấn bột đá cần phải tính tiền cấp quyền. Từ 1/1/2014, số tiền cấp quyền khai thác đá trắng cần thu là trên 8.600 tỷ đồng, chia trung bình là 402 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, 100% DN (DN) khối này khẳng định phép tính thử nói trên sẽ đẩy DN đến chỗ phá sản và Nghị định 203/2013/NĐ-CP không thể đi vào cuộc sống…
Đại diện Hội đá trắng Yên Bái cho biết “chưa qua được cái đận tiền cấp quyền khai thác khoáng sản thì khối DN đá trắng lại bị “dúi” thêm cho một nhát nữa bằng Thông tư 44. Bởi lẽ, biên độ khung giá sàn và giá trần được xây dựng tại Thông tư 44 không phù hợp với quy định Luật Thuế Tài nguyên 2009. Thông tư 44 quy định giá tính thuế cho mã tài nguyên II401 đá hoa trắng (không phân loại màu sắc, chất lượng) kích thước ≥ 0,4m3 sau khai thác đang dự thảo giá tối thiểu 700.000đ/m3, tối đa 1.000.000đ/m3. Mức giá này cao gấp trên 2,8 lần giá đang áp dụng tại Nghệ An. Mã tài nguyên II402 đá hoa trắng dạng khối (≥ 0,4m3) để xẻ làm ốp lát được phân ra làm 3 loại, trắng đều 15-18 triệu đồng/m3, loại 2 vân vệt 15 -15,5 triệu đồng/m3 và loại 3 màu xám hoặc màu khác là 7-10 triệu đồng/m3.
Tiếp đó, mã nhóm tài nguyên II403, đá hoa trắng sản xuất bột cacbonat, Thông tư 44 áp giá là 280.000-400.000/m3. Theo tính toán, mức thu này cao gấp khoáng 3,3 lần mức thu hiện tại của Nghệ An và Yên Bái. Mức thu này đẩy DN phải đối diện với mức đóng góp quá lớn, ngoài kỳ vọng giá bán thực tế. Cộng với hàng chục khoản thuế, phí… khác, mức giá tính thuế tài nguyên tại Thông tư 44 có nguy cơ đẩy DN khối đá trắng lâm vào khó khăn, phá sản. Bởi lẽ, giá tính thuế tài nguyên là giá bán đơn vị sản phẩm, có độ lệch rất lớn so với giá trị khai thác được khoáng sản theo khối địa chất đã duyệt. Do vậy, có sự bất tương đồng về mặt logic khoa học và bất công về số tiền thu, vượt xa kỳ vọng doanh thu có thể có từ trữ lượng mỏ.
Ông Nguyễn Giang Hoài, Chủ tịch Hội DN nhỏ và vừa Quỳ Hợp, Nghệ An cho biết: Qua thực tiễn sản xuất đá hoa, đá hoa trắng tại Nghệ An, Yên Bái cho thấy 80% số điểm mỏ thông số tính trữ lượng khoáng sản đối với đá hoa làm bột sai số từ 50-60%, đá ốp lát sai số từ 60-99%. Cụ thể, mỏ Lam Hồng, Phú Thắng, Khoáng sản 4 - Quỳ Hợp sai số lên đến 99%. Mỏ Phủ Qùy, Trung Hải, Chính Nghĩa, Quang Long, Đất Việt ở Quỳ Hợp sai số 95%. Mỏ Nữ Hoàng, Granida, Việt Đức, Đông Đô, Chân Thiện Mỹ ở Yên Bái sai số đến 93%. Điều này xuất phát từ thực tiễn của một thời “sốt” làm mỏ và “làm đẹp” hồ sơ để được cấp phép còn thực tiễn giá trị khoáng sản được khai thác trong khối trữ lượng là rất thấp. Do vậy, mức giá tính thuế tài nguyên của Thông tư 44 vô hình chung tạo thêm một áp lực rất lớn về số tiền phải nộp đối với khối DN đá trắng.
Hội DN nhỏ và vừa Quỳ Hợp - Nghệ An và Hội Đá trắng Lục Yên - Yên Bái đã có văn bản gửi đến Thủ tướng Chính phủ, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài Chính, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục Thuế, Tổng cục Địa chất khoáng sản và VCCI Việt Nam, Nghệ An, Yên Bái đề nghị xem xét giải quyết khó khăn, vướng mắc khi thực hiện Thông tư này.
“Nói thì ít người tin nhưng nếu buộc khối DN đá hoa trắng thực hiện tất cả các khoản thuế, phí (trong đó nặng nhất là tiền cấp cấp quyền khai thác khoáng sản) như thế này thì có đến 95% DN phá sản. Khi đó, gần 30.000 lao động trực tiếp mất việc làm, ảnh hưởng gián tiếp đến 86.925 nhân khấu tương ứng với 7.243 hộ gia đình. Đặc biệt, những vùng mỏ khai thác dở dang để lại nguy vơ về môi trường, mất an toàn lao động và có nguy cơ thất thoát tài nguyên do hoạt động trái phép gây ra”, ông Giang nói.
Địa phương xin giảm
Cũng theo tìm hiểu của chúng tôi, các mã tài nguyên này đã được đề nghị mức thuế tài nguyên thấp hơn nhiều trong quá trình xây dựng Thông tư 44.
Theo Phó Cục trưởng Cục thuế Yên Bái Đoàn Quốc Trường, tại Văn bản số 1048 ngày 20/4/2017 đề nghị “điều chỉnh giảm mã tài nguyên II401 đá hoa trắng (không phân loại màu sắc, chất lượng) kích thước ≥ 0,4m3 xuống còn giá tối thiểu 490.000 đồng/m3, tối đa 700.000 đồng/m3. Lý do, theo tài liệu khảo sát thực tế tại các mỏ đá hoa trắng của liên ngành tỉnh Yên Bái tháng 3/2017 thì tỷ lệ thu hồi đá khối sau khai thác chỉ đạt 5,18% trên tổng khối lượng khai thác. Nghĩa là, cứ khai thác 100m3 đá trữ lượng nguyên khai chỉ thu được 5,18m3 đá khối để xẻ tấm hoặc xuất khẩu, tiêu thụ trong nước. Với giá tính thuế tối đa của sản phẩm đá khối là loại 1 trắng đều 18 triệu đồng, loại 2 vân vệt 15 triệu đồng, loại 3 màu xám hoặc màu khác 10 triệu đồng thì mức giá trung bình của 3 sản phẩm thu được là 14,33 triệu đồng, làm tròn là 14 triệu đồng. Với tỷ lệ thu hồi 5,18% thì giá đá khối sau khai thác tối đa là 725 ngàn đồng, làm tròn là 700 ngàn và tối thiểu là 490 ngàn đồng.
Đá hoa trắng hiện nay chỉ có 2 tỉnh là Nghệ An và Yên Bái có mỏ khai thác với trữ lượng lớn, Bắc Kạn chỉ có 1-2 điểm mỏ lẻ. Tỉnh Nghệ An đang áp dụng giá 250.000 đồng/m3. Tỉnh Yên Bái đang trình UBND tỉnh ban hành với với mức giá 440.000 đồng/m3. Khung giá từ 490.000-700.000 đồng/m3 theo đề xuất nói trên đã là tăng rất cao so với thực tế của 2 tỉnh đang áp dụng.
Tiếp đó, liên quan đến mã, nhóm tài nguyên II403, đá hoa trắng sản xuất bột cacbonat là 280.000/m3-400.000/m3. Ông Đoàn Quốc Trường đề nghị giảm xuống còn 210.000-300.000 đồng/m3. Lý do, loại đá này tại 2 tỉnh đang áp dụng Nghệ An là 90.000 đồng/tấn, tương ứng 137.000 đồng/m3, Yên Bái là 261.400 đồng/tấn tại huyện Yên Bình, tương đương 400.000 đồng/m3 và các huyện khác là 104.600 đồng/m3. Để không gấy xáo trộn lớn cho các DN, khuyến khích tận thu hết sản phẩm sau khai thác, Cục thuế Yên Bái đề nghị chỉ nên qui định trong khung từ 210.000-300.000 đồng/m3.
Theo ông Trường, mức giá mà đơn vị này đề nghị còn có lý do không tăng đột biến cho các DN đang phải nộp 160.000 đồng/m3 và giảm cho các DN đang phải nộp 400.000 đồng/m3 trong khi tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh từ thuế tài nguyên đối với loại đá này không giảm nhiều và không phát sinh khiếu kiện.
Đại diện Bộ Tài chính nói gì về câu chuyện này? Còn ý kiến nào khác xung quanh mức thuế, phí đối với tài nguyên khoáng sản? Chúng tôi sẽ tiếp tục trở lại vấn đề để bạn đọc theo dõi.
Theo Đan Quế (thanhtra.com.vn)